به مناسبت هفته آگاهی‌بخشی درباره تنهایی، با دکتر مهاری بو، دانشیار روانشناسی اجتماعی در دانشگاه هریوت-وات و پژوهشگر متخصص در زمینه ارتباطات اجتماعی، فراگیری، تنهایی، سلامت و رفاه گفتگو کردیم. او توضیح می‌دهد که چرا برخی افراد ممکن است احساس تنهایی کنند اما تمایلی به ابراز آن نداشته باشند و از مزایای ارتباطات روزمره می‌گوید.
چرا پذیرش احساس تنهایی هنوز مایه‌ی خجالت است؟
ابتدا باید مفهوم برچسب (Stigma) را به‌درستی بشناسیم؛ برچسب یعنی نسبت دادن ویژگی منفی به فرد یا گروهی از مردم که باعث تبعیض یا احساس شرم می‌شود. انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستند و برای بقا به دیگران نیاز دارند. ارتباطات اجتماعی، حس تعلق، امنیت، پشتیبانی، هدف و معنا را برای ما فراهم می‌کنند. گروه‌هایی مانند خانواده، دوستان و همکاران، لنزهایی هستند که جهان را از طریق آن‌ها تجربه می‌کنیم و رفتارمان را شکل می‌دهند. وقتی فردی ارتباطات اجتماعی مطلوبی ندارد، با ایده‌های هنجاری جامعه در تضاد است و این خجالت‌آور تلقی می‌شود.
وقتی احساس تنهایی ناشی از قطع ارتباط یا انزوای ناخواسته در ما ایجاد می‌شود، ممکن است فکر کنیم “من مشکلی دارم”. برای همین با پذیرش وجود این احساس، انگار مهر “نامعمول بودن” یا “ضعیف بودن” را می‌پذیریم. این یعنی پذیرش تنهایی، نوعی تجربه مبتنی بر برچسب اجتماعی است.
چگونه خود را با (خود-شفقت) نسبت به این احساس مهربان‌تر کنیم؟
-
تنهایی شایع است: آمارها، مثل گزارش دفتر آمار بریتانیا (ONS)، نشان می‌دهند بیش از یک‌چهارم مردم گاهی احساس تنهایی می‌کنند. این یعنی احساس تنهایی، عادی و وابسته به شرایط اجتماعی است، نه نشانه‌ای از ضعف فردی.
-
دلایل بیرونی دارد: تنهایی معمولاً در دوره‌های گذار زندگی مانند مهاجرت، شغل جدید یا تغییرات بزرگ ظاهر می‌شود، نه ناشی از نقص فردی .
-
شرایط خاص هم هست: ممکن است کسی در خانواده و دوستان احساس اتصال داشته باشد، ولی در محل کار یا دانشگاه تنهاتر باشد — یعنی تنهایی هم‌فازی یا زمینه‌ای است .
پس تنهایی خودش بخشی از مسیر زندگی‌ست. ما باید بهتر از حمایت جامعه و خدمات اجتماعی بهره ببریم تا کسانی که احساس تنهایی می‌کنند را با احترام و مهربانی همراهی کنیم.
در طول چند سال گذشته، درباره سلامت روان صحبت بازتری شده. افرادی تأثیرگذار تجربه شخصی خود را به اشتراک گذاشته‌اند و تابعیت از خدمات روانی و حمایت اجتماعی آرام‌آرام پذیرفته شده‌اند.
پیشنهاد دکتر بُو این است که تنهایی را نشانه‌ای از نیاز اجتماعی بدانیم، نه ضعف. شفاف‌تر حرف زدن دربارهٔ آن، می‌تواند به کاهش این احساس کمک کند.
چه تصورات اشتباهی درباره تنهایی باید زدوده شود؟
۱. تنهایی ≠ تنها بودن. تنها بودن گاهی آرامش‌بخش است، ولی احساس تنهایی زمانی‌ست که با وجود افرادی دور و برمان احساس بیگانگیِ عمیق می‌کنیم. گروه‌های اجتماعی معنی‌دار هستند که می‌توانند این احساس را تسکین دهند، به‌جای تعداد آدم‌ها.
۲. تنهایی ناهنجار نیست، بلکه تجربه‌ای معمول در جامعه است. احساس تنهایی گاهی بیشتر در گروه‌های آسیب‌پذیر مثل جوانان، سالمندان، مهاجران، کم‌درآمدها یا کسانی‌که تبعیض را تجربه کرده‌اند، دیده می‌شود. این موضوع باید در سیاست‌گذاری و برنامه‌های پیشگیری راهبردی قرار بگیرد.
مزایای ارتباط اجتماعی چیست؟
تحقیقات روش «هویت اجتماعی و سلامت» نشان داده‌اند که ارتباط با گروه‌ها مانند خانواده، محل کار یا باشگاه، برای سلامت روان و جسم فوق‌العاده مفید هستند. این گروه‌ها حس حمایت، تعلق، معنا، عزت نفس و کنترل بر زندگی را فراهم می‌کنند. همچنین باعث کاهش استرس، بیماری‌های جسمی مثل فشار خون و حتی بهبود نتایج درمانی می‌شوند.
نسخه‌ی اجتماعی درمانی چیست؟
نسخه اجتماعی (Social Prescribing) روندی است که افراد احساس تنهایی یا انزوای اجتماعی‌شان را با مراجعه به پزشک یا روانشناس، به یک راهنمای محلی ارجاع داده می‌شوند. این راهنما کمک می‌کند در جامعه در گروه‌ها، فعالیت‌ها یا دوره‌هایی شرکت کنند.
تجربه نشان داده وقتی افراد با گروه‌های همنوع‌شان احساس تعلق پیدا کنند، سلامت روان و جسم‌شان به‌طور چشمگیری بهتر می‌شود و نیاز کمتر به مراجعه به پزشک پیدا می‌کنند. اما اگر آن گروه حس تعلق ندهد یا فضا پذیرنده نباشد، اثربخشی کم می‌شود.
تجربه شخصی: دکتر بُو چه کار می‌کند؟
او می‌گوید شرکت در پارک‌رون (Parkrun) پس از مهاجرت، نه‌تنها ورزشی بود، بلکه فرصتی برای «پیوندهای اجتماعی روزمره» بود؛ هم‌صحبتی‌های غیررسمی، همراهی در داوطلبی و حتی احساس رضایتی عمیق‌تر .
چگونه ارتباطات بهبود بخشیم؟
-
شرکت در برنامه‌هایی مثل پارک‌ران برای دویدن و معاشرت غیررسمی.
-
داوطلب شدن در فعالیت‌های اجتماعی؛ این کار باعث احساس ارزش و خوشبختی می‌شود.
-
ارتباط ساده با نزدیکان: یک پیام، تماس یا دیدار کوتاه می‌تواند مؤثر باشد.
جمع‌بندی
تنهایی بخشی از تجربه انسانی‌ست و نشان از نیاز اجتماعی ما دارد، نه نشانه ضعف. باید بتوانیم بدون احساس شرم درباره آن حرف بزنیم و از سیاست‌ها و برنامه‌هایی مثل نسخه اجتماعی و فعالیت‌های جمعی برای کاهش آن استفاده کنیم.
شما چه فکر می‌کنید؟
آیا راهکارهایی برای کاهش احساس تنهایی در زندگی روزمره‌تون پیدا کردید؟
از شنیدن تجربه‌ها، نظرات و پیشنهادهای شما در قسمت دیدگاه‌ها استقبال می‌کنیم. شاید همین نظر ساده‌ی شما بتواند به کسی کمک کند تا کمتر احساس تنهایی کند.
ترجمه‌ای از مقاله منتشرشده در سایت Psychology Today با عنوان “Why Loneliness Hurts”.